پلاک‌خوانی موتور الکتریکی

پلاک موتور که روی همه انواع موتورهای الکتریکی یافت می‌شود، اطلاعاتی در مورد ساخت و مشخصات عملکرد موتور ارائه می‌دهد. در حالی که استانداردهای موتور ممکن است کشور به کشور متفاوت باشد، پلاک‌خوانی اکثر موتورها به استانداردهای تعیین شده توسط این دو نهاد پایبند هستند: کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC) و انجمن ملی تولیدکنندگان برق یا همان نیما (NEMA).

درک نحوه پلاک‌خوانی موتور الکتریکی می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر خطاها و اطمینان در استفاده از یک موتور مناسب کمک کند. در این مقاله، نگاهی به اطلاعات کلیدی موجود در پلاک و محل یافتن آن‌ها خواهیم انداخت.

چرا پلاک‌خوانی الکتروموتورها اهمیت دارد؟

پلاک‌خوانی در هنگام خرید موتورهای الکتریکی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دقت به این پلاک‌ها، مزایای زیر را برای شما به همراه خواهد داشت:

• انتخاب صحیح موتور: با توجه به اطلاعات موجود در پلاک، شما می‌توانید موتوری را انتخاب کنید که با ولتاژ، فرکانس، توان و سایر پارامترهای سیستم و محیط کاری شما سازگاری داشته باشد.
• افزایش عمر مفید موتور: با استفاده صحیح از موتور و رعایت شرایط کاری مشخص شده در پلاک، می‌توانید عمر مفید موتور را افزایش داده و از خرابی‌های زودهنگام جلوگیری کنید.
• کاهش هزینه‌های انرژی: موتورهایی با راندمان بالا به ازای یک میزان کار ثابت، انرژی کمتری مصرف می‌کنند و در نتیجه، هزینه‌های عملیاتی را کاهش می‌دهند. با توجه به کد راندمان درج شده در پلاک، شما می‌توانید به طور آگاهانه، موتوری با راندمان بالا انتخاب کنید.
• ایمنی: انتخاب و نصب نادرست موتور می‌تواند خطرات ایمنی و یا حتی جانی به همراه داشته باشد. با مطالعه دقیق پلاک موتور، می‌توانید از بروز حوادث جلوگیری کنید.

چه اطلاعاتی را می‌توان روی پلاک یک موتور الکتریکی یافت؟

یک پلاک حاوی مقدار زیادی اطلاعات مفید در مورد موتور از جمله نوع آن، دور در دقیقه (RPM)، اندازه قاب و توان موتور است.

در این مثال، از پلاک یک موتور القایی سه‌فاز W22 Premium  ساخت برند WEG استفاده می‌کنیم.

اگرچه طرح و قالب دقیق پلاک موتور به سازنده و استانداردهای رعایت شده بستگی دارد، اما با آگاهی از مشخصات یک موتور، پلاک‌خوانی باقی موتورهای سه فاز بسیار آسان تر خواهد شد.

تعداد فازها (Number of Phases)

این نشان‌دهنده نوع منبع تغذیه‌ای است که موتور برای آن طراحی شده است. همانطور که می‌دانید، موتورها را می‌توان به دو دسته تک‌فاز و سه‌فاز تقسیم‌بندی کرد و عدد 3 در این مثال، نشان‌دهنده سه‌فاز بودن این موتور الکتریکی است.

ولتاژ عملیات نامی (Rated Operating Voltage)

این عدد نشان می‌دهد که موتور برای کار در چه ولتاژی طراحی شده است. دقت کنید که موتورها برای کار در محدوده 10 درصد بالاتر و یا پایین‌تر از این مقدار ساخته شده‌اند. استفاده از موتور در ولتاژ خارج از این محدوده تحمل، احتمالا منجر به عملکرد ناقص آن خواهد شد.

نوع سرویس (Service Duty)

در این مثال، علامت S1 نشان می‌دهد که این موتور به طور پیوسته در بار ثابت در یک دمای ثابت تعادلی کار می‌کند.

پارامتر وظیفه / زمان، نشان‌دهنده مدت‌زمانی است که موتور می‌تواند به طور ایمن با بار نامی (بار مشخص شده روی پلاک) کار کند و مشخص می‌کند که آیا موتور برای کار مداوم طراحی شده است یا خیر.

این پارامتر برای کار مداوم (24/7) با علامت اختصاری CONT نمایش داده می‌شود. موتور الکتریکی علاوه بر این حالت می‌تواند شامل درجه‌بندی کوتاه‌مدت از 5 تا 60 دقیقه نیز باشد. لازم به ذکر است که بیشتر موتورها برای کار مداوم طراحی و ساخته شده‌اند.

کد راندمان (Efficiency Code)

این کد نشان‌دهنده درصدی از توان ورودی است که به طور واقعی به خروجی کاری در محور موتور تبدیل می‌شود. هر موتور دارای یک راندمان اسمی است که روی پلاک مشخص شده و نشان‌دهنده میانگین راندمان آن است. هرچه این مقدار به 100 درصد نزدیک‌تر باشد، هزینه برق کمتری را به ازای یک کار ثابت پرداخت می‌کنید.

چهار سطح راندمان موتور عبارتند از:

• IE1: راندمان استاندارد
• IE2: راندمان بالا
• IE3: راندمان ویژه
• IE4: راندمان فوق ویژه

در مثال ما، کد راندمان IE3 نشان داده شده که به معنای راندمان ویژه می‌باشد.

ابعاد موتور (Frame Size)

این پارامتر، اندازه قاب موتور را نشان می‌دهد. اندازه قاب، تعیین‌کننده ابعاد نصب موتور مانند الگوی محل پیچ‌های پایه و ارتفاع شفت می‌باشد. ابعاد موتور الکتریکی بر اساس سیستم NEMA برای موتورهای کوچک (با توان جزئی) شامل دو رقم است و ارتفاع شفت از کف پایه را بر حسب یک شانزدهم (1/16) اینج نشان می‌دهد. برای موتورهای بزرگتر، اندازه قاب شامل سه رقم است:

• دو رقم اول، نشان‌دهنده ارتفاع شفت بر حسب یک چهارم (1/4) اینچ است.
• رقم سوم، نشان‌دهنده ابعاد محل نصب پیچ‌ها است. هرچه بدنه موتور بلندتر باشد، فاصله بین پیچ‌های نصب در پایه نیز بیشتر خواهد بود.
• در انتها، آخرین حرف نشان‌دهنده نوع قاب است.

همین مفهوم برای موتورهای نوع IEC (موتورهای متریک) نیز اعمال می‌شود؛ اما ارتفاع شفت در این موتورها به جای اینچ، بر حسب میلی‌متر اندازه‌گیری می‌شود.

درجه حفاظت (Degree of Protection)

استاندارد IEC از یک کد حفاظت دو رقمی (IP) برای اندازه‌گیری میزان محافظت موتور در برابر شرایط محیط استفاده می‌کند. استاندارد NEMA نیز توضیحاتی در مورد محفظه ارائه می‌دهد که فرمی مشابه دارد.

در این مثال، کد IP55 نشان می‌دهد که موتور در برابر نفوذ گرد و غبار و پاشش آب از همه جهات محافظت شده است.

کلاس عایق‌بندی (Insulation Class)

دمای داغ‌ترین نقطه موتور، تأثیر زیادی بر عمر موتور الکتریکی دارد. دمایی که در این نقطه ایجاد می‌شود، ترکیبی از دمای طراحی موتور و دمای محیط است. کلاس عایق‌بندی نشان‌دهنده توانایی موتور در تحمل دما در طول زمان است.

موتورها دارای قابلیت‌های عایق‌بندی متفاوتی هستند. کدهای عایق‌بندی، نشان‌دهنده تحمل حرارتی یا همان توانایی کار موتور در دمای مشخص برای یک دوره زمانی معین هستند. این کلاس‌ها بر اساس بالاترین دمایی که ماده عایق‌بندی می‌تواند به صورت مداوم و بدون کاهش کیفیت یا عمر موتور تحمل کند، تعیین می‌شوند. استاندارد IES، 5 نوع کلاس عایق‌بندی را مشخص کرده است:

• کلاس A برای کار در 105 درجه سانتی‌گراد
• کلاس E برای کار در 120 درجه سانتی‌گراد
• کلاس B برای کار در 130 درجه سانتی‌گراد
• کلاس F برای کار در 155 درجه سانتی‌گراد
• کلاس H برای کار در 180 درجه سانتی‌گراد

در مثال ارائه شده، کلاس عایق‌بندی موتور از نوع F است که نشان می‌دهد تحمل حرارتی موتور تا 155 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.

افزایش دما (Temperature Rise)

هر کلاس عایق‌بندی، دارای حداکثر افزایش دمای سیم‌پیچ موتور و یک دمای حداکثری مشخص است. علاوه بر این، میزان افزایش دمای مجاز در نقطه داغ برای هر یک از این موتورها نیز تعیین شده است که به سیم‌پیچ‌هایی مربوط می‌شود که توسط سیم‌پیچ‌های دیگر احاطه شده‌اند.

فرکانس (Hz)

این پارامتر، فرکانس جریان متناوب ورودی را نشان می‌دهد که موتور برای کار در آن فرکانس طراحی شده است. معمولا فرکانس ورودی برای موتورها، 50 یا 60 هرتز است. اگر بیش از یک فرکانس روی پلاک موتور درج شده باشد (مانند مثال ما)، باید سایر پارامترهایی که با تغییر فرکانس ورودی تغییر می‌کنند نیز روی پلاک مشخص شوند.

توان نامی موتور (Motor Rated Power)

این عدد که به واحد کیلووات (kW) مشخص می‌شود، نشان‌دهنده توان مکانیکی خروجی موتور است؛ به عبارت دقیق‌تر، توانایی موتور در ارائه گشتاور مورد نیاز برای بار در سرعت نامی.

سرعت در بار کامل (Full Load Speed)

سرعت بار کامل، همان سرعتی است که در آن گشتاور نامی در توان خروجی نامی ارائه می‌شود. این سرعت گاهی به عنوان سرعت لغزش و یا سرعت واقعی روتور نیز شناخته می‌شود.

در مثالی که بررسی می‌کنیم، این سرعت به صورت min⁻¹ نمایش داده شده است؛ اما این پارامتر معمولا به صورت RPM (دور در دقیقه( و یا /min بیان می‌شود که تمامی این اندازه‌گیری‌ها دارای واحدی یکسان هستند.

جریان عملیاتی نامی (Rated Operating Current)

این مقدار، مربوط به توان خروجی نامی، همراه با ولتاژ و فرکانس است. اگر فازها نامتعادل باشند و یا ولتاژ کار موتور کمتر از مقدار مشخص شده باشد، جریان ممکن است از مقدار آمپر درج شده روی پلاک موتور منحرف شود.

ضریب توان (Power Factor)

این پارامتر روی پلاک موتور به صورت PF یا cos φ مشخص می‌شود. ضریب توان، بیانگر نسبت توان فعال (W) به توان ظاهری (VA) است که به صورت درصد نمایش داده می‌شود.

دمای پیرامونی (Ambient Temperature)

حداکثر دمای محیط (AMB)، نشان‌دهنده حداکثر دمای محیط پیرامون است که موتور می‌تواند در آن کار کند و همچنان در محدوده تحمل کلاس عایق‌بندی در حداکثر افزایش دما باقی بماند. در این مثال، حداکثر دمای پیرامونی موتور، 40 درجه سانتی‌گراد است.

ضریب سرویس (Service Factor)

این پارامتر، نشان‌دهنده میزان اضافه بار است که یک موتور می‌تواند تحمل کند. موتورهای الکتریکی، اغلب برای تحمل افزایش موقت بار طراحی می‌شوند که توانایی موتور در تحمل این بارها، توسط ضریب سرویس نشان داده شده است.

به عنوان مثال، انتظار نمی‌رود موتوری با ضریب سرویس 1.0، بیش از توان نامی خود را تحمل کند. از طرف دیگر، انتظار می‌رود موتوری با ضریب سرویس 1.15 بتواند به طور ایمن، در توان اضافی تا 15 درصد بیشتر از توان نامی خود کار کند.

توجه کنید که کارکرد یک موتور در اضافه بار مجاز تعیین شده توسط ضریب سرویس برای دوره های طولانی مدت می‌تواند منجر به کاهش سرعت، گرم شدن بیش از حد، کاهش راندمان و ضریب توان موتور شود که همگی بر طول عمر موتور تأثیر منفی می‌گذارند.

ارتفاع  (Altitude)

این عدد، نشان‌دهنده حداکثر ارتفاع از سطح دریا است که موتور در این ارتفاع در حالت استاندارد خود باقی می‌ماند و افزایش دمای حاصل از کار را تحمل کرده و سایر مشخصات درج شده روی پلاک را رعایت می‌کند. موتور در پایین این ارتفاع ممکن است خنک‌تر و بالاتر از آن، گرم‌تر کار کند.

وزن موتور (Motor Weight)

این پارامتر، نشان‌دهنده وزن خالص موتور است. در مثال نشان داده شده، این وزن به میزان 78 کیلوگرم است.

شماره سریال (Serial Number)

این شماره، سریال موتور را نشان می‌دهد. از آنجایی که این کد برای هر موتور عددی منحصربه‌فرد است، دانستن آن می‌تواند در هنگام خرید از تولید‌کنندگان و یا فروشندگان برای شما مفید باشد.

اپراموتور، راهنمای شما در انتخاب و خرید موتور الکتریکی

آشنایی دقیق با اطلاعات درج شده روی پلاک موتور الکتریکی، امری حیاتی در فرآیند نگهداری و عیب‌یابی است. پلاک‌خوانی موتور الکتریکی به کارشناسان و تکنسین‌ها امکان می‌دهد تا ویژگی‌های عملکردی هر موتور را به خوبی شناسایی کنند و بر اساس آن، تصمیمات مناسبی در زمینه تعمیرات و ارتقاء سیستم اتخاذ نمایند. در همین راستا، مقایسه و ارزیابی مشخصات موتور از دیدگاه انواع الکتروموتورها می‌تواند انتخاب بهترین تجهیزات برقی را تسهیل کند.

پلاک‌خوانی موتور الکتریکی، گامی اساسی در انتخاب و استفاده صحیح از الکتروموتورها است. با شناخت دقیق مشخصات فنی موتور، می‌توانید مطمئن شوید که موتور انتخابی شما برای کاربرد پروژه مورد نظرتان مناسب بوده و بیشترین راندمان را ارائه می‌دهد. علاوه بر این، پلاک‌خوانی الکتروموتورها به شما کمک می‌کند تا در صورت بروز هر گونه مشکل و یا نیاز به تعمیر، موتور مناسب را جایگزین کنید.

اگر در زمینه پلاک‌خوانی موتور الکتریکی و یا انتخاب موتور مناسب نیاز به کمک دارید، کارشناسان اپراموتور آماده ارائه مشاوره به شما هستند. شما می‌توانید با بهره‌گیری از دانش و تجربه تیم فنی این مجموعه، موتور مناسب کار خود را با بهترین قیمت و بالاترین کیفیت تهیه کنید. برای مشاوره رایگان و کسب اطلاعات بیشتر، با کارشناسان اپراموتور تماس بگیرید.