روش هواگیری پمپ آب خانگی یکی از مراحل کلیدی در نگهداری صحیح پمپ آب خانگی است. ورود هوا به داخل مسیر لوله‌کشی یا خود پمپ، می‌تواند عملکرد دستگاه را به‌طور کامل مختل کند و در صورت بی‌توجهی، منجر به آسیب جدی به قطعات مکانیکی و الکتروموتور شود. پمپ آب خانگی نقش اساسی در تأمین فشار پایدار و یکنواخت آب در واحدهای مسکونی دارد و بروز اختلال در آن، مستقیماً مصرف‌کنندگان را با مشکل مواجه میکند.
شناخت دقیق علائم هوا گرفتن پمپ، از جمله افت فشار، صداهای غیرعادی یا خشک‌کارکردن دستگاه، گام نخست در رفع اصولی این مشکل است. از سوی دیگر، درک نحوه عملکرد داخلی پمپ و تأثیر هوا در ایجاد خلأ، به کاربران این امکان را می‌دهد که نه‌تنها در زمان مناسب اقدام به هواگیری کنند، بلکه از بروز آسیب‌های بعدی نیز پیشگیری نمایند. این فرآیند به ظاهر ساده، در عمل می‌تواند موجب افزایش طول عمر پمپ، کاهش استهلاک سیستم، بهینه‌سازی مصرف انرژی و صرفه‌جویی قابل‌توجه در هزینه‌های تعمیرات شود.
در ادامه این مقاله، مراحل دقیق هواگیری پمپ آب خانگی، نکات فنی پیشگیرانه، بررسی نقش تجهیزات جانبی مانند ست کنترل و علائم هشداردهنده عملکرد نادرست دستگاه به‌صورت کامل و کاربردی ارائه خواهد شد.
چه میزان هزینه برای ساختمان شما مناسب است؟
اگر ساکن ساختمان‌های ۳ یا ۴ طبقه هستید و قصد خرید پمپ دارید، حتماً قبل از انتخاب، مقاله قیمت پمپ آب برای ساختمان ۴ طبقه: راهنمای جامع را مطالعه کنید. در این راهنما بهترین مدل‌ها، توان مناسب، قیمت‌ها و نکات نصب بررسی شده‌اند.
نشانه‌های وجود هوا در پمپ آب خانگی
شناسایی به‌موقع علائم وجود هوا در پمپ آب، نقش مهمی در پیشگیری از کاهش بازدهی و آسیب‌های فنی دارد. این نشانه‌ها در مراحل ابتدایی ممکن است خفیف و گذرا به‌نظر برسند، اما در صورت بی‌توجهی، می‌توانند به اختلالات جدی در عملکرد پمپ و حتی سوختن الکتروموتور منجر شوند. بررسی دقیق این علائم، یکی از اقدامات ضروری برای حفظ عملکرد ایمن و پایدار پمپ آب خانگی به‌شمار می‌آید.
در جدول زیر، مقایسه‌ای میان وضعیت نرمال پمپ و نشانه‌های ناشی از ورود هوا ارائه شده است:
| ویژگی | پمپ سالم | پمپ هوا گرفته |
|---|---|---|
| فشار آب خروجی | یکنواخت و قوی | متناوب، ضعیف یا قطع و وصل شونده |
| صدای کارکرد | صدای یکنواخت موتور | صدای غیرعادی، خش‌خش، غژغژ یا تق‌تق |
| لرزش دستگاه | حداقل لرزش | لرزش شدید و غیرطبیعی |
| طول عمر پمپ | طولانی | کاهش محسوس |
| دمای بدنه پمپ | نرمال | گرم شدن بیش از حد بدنه |
| فشارسنج (مانومتر) | نشانگر ثابت | نوسان شدید یا افت فشار |
علاوه بر علائم ذکرشده در جدول، ممکن است رفتارهایی مانند روشن و خاموش شدن مکرر پمپ (کلیدزنی متوالی) حتی در زمان عدم مصرف آب نیز مشاهده شود. این نوسانات در عملکرد، یکی از نشانه‌های رایج ورود هوا به داخل پمپ آب است. همچنین افت و خیز فشار در حین استفاده از آب، مانند کاهش ناگهانی یا افزایش غیرمنتظره فشار، از دیگر نشانه‌های اختلال در عملکرد پمپ آب خانگی به‌دلیل وجود هوا به‌شمار می‌رود.
صداهای غیرمعمول نظیر خش‌خش، غژغژ یا صدای مکش آب، اغلب ناشی از عبور هوا از میان پروانه‌های پمپ است. این صداها می‌توانند نشان‌دهنده آغاز پدیده کاویتاسیون نیز باشند که در ادامه مقاله به‌طور کامل بررسی خواهد شد. لرزش شدید و غیرطبیعی دستگاه، فراتر از لرزش معمول الکتروموتور، اغلب به دلیل عدم تعادل چرخش پروانه در اثر وجود حباب‌های هوا اتفاق می‌افتد. این لرزش‌ها در صورت تداوم، می‌توانند به بدنه، پایه‌ها و اتصالات مکانیکی آسیب وارد کنند.
از سوی دیگر، داغ شدن بیش از حد بدنه پمپ زمانی رخ می‌دهد که به‌جای آب، هوا در سیستم گردش پیدا کند. از آنجا که آب نقش خنک‌کننده طبیعی در عملکرد پمپ را ایفا میکند، نبود آن موجب افزایش دمای سیم‌پیچ‌ها، کاهش راندمان و در مواردی، سوختن الکتروموتور می‌شود. توجه دقیق به این نشانه‌ها، زمینه‌ساز پیشگیری از آسیب‌های گسترده و افزایش عمر مفید پمپ خواهد بود.
طریقه و روش هواگیری پمپ آب خانگی
برای هواگیری پمپ آب خانگی، مراحل زیر را دنبال کنید:
- ابتدا برق پمپ را قطع کنید.
- شیر تخلیه یا پیچ هواگیری بالای پمپ را باز کنید.
- یک پارچ آب تمیز در ورودی پمپ بریزید تا محفظه پر شود و هوا خارج گردد.
- پس از خروج کامل حباب‌ها، شیر هواگیری را ببندید.
- برق پمپ را وصل کرده و عملکرد آن را بررسی کنید.
این فرآیند برای رفع گرفتگی ناشی از ورود هوا و بازگشت فشار مناسب در پمپ آبانجام می‌شود. در صورت تداوم مشکل، بررسی نشتی یا خرابی قطعات توصیه می‌شود.
هشدار جدی: چرا پمپ آب می‌سوزد؟
سوختن پمپ آب اغلب به دلیل هوا گرفتن، کارکرد بی‌وقفه یا ایراد در ست کنترل اتفاق می‌افتد. اگر می‌خواهید هزینه‌های تعمیر را کاهش دهید، حتماً مقاله دلایل سوختن پمپ آب را مطالعه کنید. پیشگیری، همیشه ارزان‌تر از تعمیر است.
جزئیات کامل مراحل هواگیری پمپ آب خانگی
هواگیری پمپ آب خانگی فرآیندی است که برای خارج کردن هوای گیرکرده در پمپ یا سیستم لوله‌کشی انجام می‌شود تا پمپ بتواند آب را به‌درستی مکش و پمپاژ کند. این فرآیند به‌ویژه زمانی لازم است که پمپ جدید نصب شده، آب منبع قطع شده، یا نشتی در سیستم وجود داشته باشد. مراحل زیر به‌صورت گام‌به‌گام و با توضیحات کامل ارائه شده‌اند:
مرحله اول: آماده‌سازی و رعایت نکات ایمنی
1. قطع برق پمپ
برای جلوگیری از خطر برق‌گرفتگی و آسیب‌های احتمالی، ابتدا پمپ را از برق جدا کنید. این کار با خاموش کردن کلید اصلی و کشیدن دوشاخه از پریز انجام شود.
2. بررسی باز بودن شیر ورودی آب
اطمینان حاصل کنید که شیر ورودی از منبع تأمین آب (مثل چاه یا منبع ذخیره) باز است و آب به پمپ دسترسی دارد.
3. تجهیزات مورد نیاز
برای اجرای صحیح هواگیری، ابزارهای زیر را آماده کنید:
-
آچار فرانسه یا آچار آلن (برای باز کردن پیچ هواگیری)
-
پیچ‌گوشتی (در صورت چهارسو بودن پیچ هواگیری)
-
ظرف کوچک جهت جمع‌آوری آب اضافی
-
شلنگ، بطری یا قیف برای پر کردن پمپ
-
دستمال یا حوله برای خشک‌کردن اطراف پیچ و اتصالات
مرحله دوم: بستن مسیر خروجی آب
پیش از شروع هواگیری، شیر خروجی پمپ را ببندید. این شیر معمولاً آب را به سمت لوله‌کشی داخلی ساختمان هدایت میکند. بستن این مسیر باعث حفظ فشار درون پمپ و تسهیل در فرآیند تخلیه هوا می‌شود.
اگر پمپ شیر خروجی مجزا ندارد، مطمئن شوید تمام شیرهای مصرفی داخل ساختمان بسته باشند.
مرحله سوم: پیدا کردن و باز کردن پیچ هواگیری
محل پیچ هواگیری
در اغلب مدل‌های پمپ خانگی، پیچ هواگیری روی بدنه پمپ یا نزدیک به فلنج ورودی/خروجی نصب شده است. شکل آن ممکن است شش‌ضلعی یا چهارسو باشد و گاهی با نام‌هایی مثل vent plug یا «پیچ تخلیه هوا» شناخته می‌شود.
نحوه باز کردن
با استفاده از آچار یا پیچ‌گوشتی، پیچ را در جهت خلاف عقربه‌های ساعت کمی شل کنید (نه به‌طور کامل). با باز شدن پیچ، صدای “هیس” مانند تخلیه هوا شنیده می‌شود. ظرفی زیر پیچ قرار دهید تا از ریختن آب به اطراف جلوگیری شود. منتظر بمانید تا جریان آب یکنواخت شود و حباب‌های هوا از بین بروند.
مرحله چهارم: پر کردن پمپ با آب
پمپ‌های غیرخودمکش (non self-priming)
در این مدل‌ها لازم است پمپ به‌صورت دستی با آب پر شود:
-
درپوش پرکن (معمولاً در بالای پمپ قرار دارد) را باز کنید.
-
با کمک قیف، بطری یا شلنگ، آب تمیز را به‌آرامی داخل محفظه پمپ بریزید.
-
پر کردن باید ادامه یابد تا زمانی که آب از پیچ هواگیری یا درپوش سرریز شود.
پمپ‌های خودمکش (self-priming)
این پمپ‌ها توانایی مکش اولیه را دارند. فقط مطمئن شوید که:
-
لوله مکش پر از آب است.
-
هیچ نشتی در مسیر مکش وجود ندارد.
-
سوپاپ یک‌طرفه (check valve) سالم و در جهت صحیح نصب شده است.
مرحله پنجم: بستن پیچ هواگیری و درپوش پرکن
پس از تخلیه کامل هوا و مشاهده جریان یکنواخت آب:
-
پیچ هواگیری را در جهت عقربه‌های ساعت ببندید.
-
اگر درپوش پرکن را باز کرده‌اید، آن را نیز محکم ببندید.
دقت داشته باشید که پیچ بیش‌ازحد سفت نشود تا به رزوه‌ها یا واشر آسیب نرسد.
مرحله ششم: باز کردن مسیر خروجی آب
اکنون می‌توانید شیر خروجی پمپ یا شیرهای داخلی ساختمان را به‌آرامی باز کنید. اگر چندین شیر در خانه باز بوده‌اند، آن‌ها را یک‌به‌یک ببندید تا فشار سیستم به حالت تعادل برسد.
مرحله هفتم: راه‌اندازی پمپ
-
دوشاخه پمپ را به برق متصل کنید.
-
پمپ را روشن کرده و عملکرد آن را بررسی نمایید.
-
ممکن است در لحظات اولیه کمی لرزش یا صدای غیرعادی شنیده شود که با ورود آب به سیستم برطرف خواهد شد.
تست عملکرد: فشار آب را از یکی از شیرهای خانه بررسی کنید. در صورت یکنواخت بودن جریان و نبود نوسان، فرآیند هواگیری به‌درستی انجام شده است.
جدول مراحل هواگیری پمپ آب:
| مرحله | توضیحات |
|---|---|
| آماده‌سازی و ایمنی | برق پمپ را قطع کرده و مطمئن شوید شیر ورودی آب باز است. ابزارهایی مانند آچار، پیچ‌گوشتی، شلنگ و ظرف آماده داشته باشید. |
| بستن شیر خروجی | شیر خروجی پمپ یا تمام شیرهای آب خانه را ببندید تا فشار در سیستم حفظ شود و هوا راحت‌تر تخلیه گردد. |
| باز کردن پیچ هواگیری | پیچ هواگیری را به‌آرامی باز کنید تا هوا خارج شود. از ظرف برای جمع‌آوری آب و شنیدن صدای “هیس” استفاده کنید. |
| پر کردن پمپ با آب | در پمپ‌های غیرخودمکش، درپوش پرکن را باز کرده و با بطری یا شلنگ، پمپ را از آب پر کنید تا جریان آب یکنواخت شود. در پمپ‌های خودمکش، مطمئن شوید لوله ورودی پر از آب است و نشتی ندارد. |
| بستن پیچ هواگیری | پس از یکنواخت شدن جریان آب، پیچ هواگیری و درپوش پرکن را ببندید. از محکم کردن بیش از حد پرهیز کنید. |
| باز کردن شیر خروجی | شیر خروجی را به‌آرامی باز کنید. در صورت باز بودن شیرهای خانه، آن‌ها را یکی‌یکی ببندید تا فشار سیستم تثبیت شود. |
| روشن کردن پمپ | پمپ را به برق وصل کرده و روشن کنید. عملکرد، لرزش اولیه و فشار آب را بررسی کنید. |
| بررسی نهایی | اتصالات را از نظر نشتی بررسی کرده، به صدای پمپ گوش دهید و از پایداری فشار اطمینان حاصل کنید. در صورت بروز مشکل، احتمال وجود نشتی، خرابی چک‌ولو یا گرفتگی فیلتر را بررسی کنید. |
دلایل ورود هوا به پمپ آب
شناخت عوامل ورود هوا به پمپ، نقش کلیدی در پیشگیری از بروز اختلالات در عملکرد پمپ آب دارد. رایج‌ترین دلایل عبارت‌اند از:
کاهش سطح آب منبع: اگر سطح آب در چاه یا مخزن از حداقل سطح مکش پایین‌تر باشد، پمپ به‌جای آب، هوا را مکش میکند. نصب فلوتر یا سنسور سطح آب، از روشن‌شدن پمپ در زمان نبود آب جلوگیری میکند.
نشت در لوله مکش: ترک های ریز، شل بودن اتصالات یا آب‌بندی ناقص، می‌توانند باعث مکش هوا بدون نشتی آب قابل رؤیت شوند. استفاده از کف صابون برای تست نشتی و آب‌بندی دقیق در زمان نصب توصیه می‌شود.
خرابی شیر یک‌طرفه (چک ولو): اگر شیر یک‌طرفه به‌درستی عمل نکند، خط مکش پس از خاموش شدن پمپ تخلیه شده و هوا جایگزین آب می‌شود. تعویض این شیر در صورت خرابی الزامی است.
پرایم نکردن صحیح پمپ: در زمان نصب یا تعمیر، اگر پمپ و لوله مکش به‌طور کامل از آب پر نشوند، هوا در سیستم باقی می‌ماند. پر کردن کامل محفظه پمپ پیش از راه‌اندازی ضروری است.
ارتفاع مکش بیش از حد: پمپ‌های خانگی معمولاً توان مکش از ارتفاع بیش از ۷–۸ متر را ندارند. نصب در ارتفاع بالا یا پایین بودن سطح آب، مانع مکش صحیح و موجب ورود هوا می‌شود.
انسداد در خط مکش: گرفتگی در فیلتر یا لوله‌ها با رسوب، ذرات یا جلبک، باعث ایجاد خلأ و مکش هوا می‌شود. بررسی و تمیزکاری منظم فیلتر مکش و لوله‌ها ضروری است.
علت روشن ماندن دائمی پمپ چیست؟
روشن ماندن مداوم پمپ آب می‌تواند نشانه خرابی در ست کنترل، نشتی سیستم یا تنظیمات نادرست باشد. برای بررسی دلایل احتمالی، مقاله چرا پمپ آب یکسره کار میکند؟ را حتماً بخوانید و پیش از آسیب‌های بیشتر، مشکل را ریشه‌ای حل کنید.
مشکلات رایج پس از هواگیری و راه‌حل آن‌ها
گاهی اوقات، حتی پس از انجام صحیح هواگیری، ممکن است پمپ به درستی کار نکند یا علائم هوا گرفتگی مجدداً ظاهر شوند. در چنین شرایطی، بررسی نکات زیر می‌تواند راهگشا باشد:
پمپ روشن می‌شود اما آب را نمی‌کشد
علت احتمالی: پرایمینگ ناقص
در صورتی که هواگیری به‌صورت کامل انجام نشده باشد، هنوز مقداری هوا در محفظه پمپ باقی مانده و مانع مکش آب می‌شود. توصیه می‌شود مراحل هواگیری را مجدداً و با دقت تکرار کنید.
علت احتمالی: نشتی در لوله مکش یا اتصالات
نشتی‌های کوچک یا پنهان در مسیر مکش (قبل از پمپ) می‌توانند باعث ورود هوا به سیستم شوند. بررسی دقیق همه‌ی اتصالات، واشرها، لوله‌ها و بست‌ها با استفاده از تست آب یا فشار سنج توصیه می‌شود.
علت احتمالی: خرابی شیر یک‌طرفه (Foot Valve)
در سیستم‌هایی که از شیر یک‌طرفه در انتهای لوله مکش استفاده می‌شود، خرابی این قطعه باعث بازگشت آب به منبع می‌شود. در نتیجه پمپ هر بار باید فرآیند مکش را از ابتدا انجام دهد. بررسی عملکرد صحیح شیر و تعویض در صورت نیاز ضروری است.
علت احتمالی: اختلال در کلید فشار یا ست کنترل
در صورت تنظیم نادرست یا خرابی این قطعات، پمپ ممکن است روشن شود اما در ادامه به‌درستی عمل نکند. بررسی تنظیمات پرشر سوئیچ یا ست کنترل و در صورت نیاز، کالیبراسیون یا تعویض آن‌ها توصیه می‌شود.
صدای غیرعادی از پمپ (خش‌خش، ضربه یا ساییدگی)
علت احتمالی: وجود هوای باقیمانده یا کاویتاسیون
شنیدن صدای “خش‌خش” یا صدای مکش خشک ممکن است ناشی از باقی ماندن هوا در پمپ یا وقوع کاویتاسیون (تشکیل حباب‌های بخار در سیال) باشد. هواگیری کامل مجدد و بررسی فشار ورودی به پمپ برای جلوگیری از این پدیده توصیه می‌شود.
علت احتمالی: خرابی مکانیکی در پمپ
اگر صدا شبیه ساییدگی فلز، خرابی بلبرینگ یا ضربات مکانیکی است، ممکن است یاتاقان، پروانه یا سایر قطعات مکانیکی آسیب دیده باشند. در این صورت تعمیر تخصصی یا تعویض قطعات معیوب الزامی است.
پمپ به‌صورت متناوب و پیوسته خاموش و روشن می‌شود (کلیدزنی مکرر)
علت احتمالی: اختلال در تنظیمات ست کنترل یا پرشر سوئیچ
اگر فشار تنظیم‌شده روی این قطعات با شرایط کاری واقعی سیستم مطابقت نداشته باشد، پمپ در فواصل کوتاه روشن و خاموش می‌شود. بازبینی و تنظیم مجدد این اجزا بر اساس فشار کاری سیستم الزامی است.
علت احتمالی: نشتی در لوله‌کشی داخلی ساختمان
حتی نشتی‌های بسیار کوچک (مثل چکه‌کردن شیر، نشتی در فلاش تانک یا اتصالات مخفی) می‌توانند موجب افت فشار و عملکرد متناوب پمپ شوند. بررسی کامل لوله‌ها و شیرها توصیه می‌شود.
علت احتمالی: اختلال در فشار هوای مخزن تحت فشار
در پمپ‌هایی که با منبع تحت فشار کار می‌کنند، اگر فشار هوا در مخزن زیاد یا کم باشد، پمپ دچار کلیدزنی مکرر می‌شود. بررسی فشار هوا با گیج و تنظیم آن مطابق با دستورالعمل تولیدکننده (معمولاً 1.5 تا 2 بار کمتر از فشار قطع پمپ) ضروری است.
نقش ست کنترل در پیشگیری از هوا گرفتن پمپ
به‌کارگیری ست کنترل پمپ آب راهکاری مؤثر و ایمن برای پیشگیری از ورود هوا به پمپ آب و حفاظت از عملکرد مداوم و پایدار پمپ به شمار می‌رود. این تجهیز به‌عنوان جایگزینی هوشمند برای سیستم‌های سنتی، با نظارت بر جریان و فشار آب، کنترل روشن و خاموش شدن پمپ را به‌صورت دقیق و زمان‌بندی‌شده انجام می‌دهد. یکی از مزایای کلیدی ست کنترل، قابلیت تشخیص شرایط خشک‌کار کردن است؛ به‌طوری‌که در صورت کاهش سطح آب در منبع، قطعی آب شهری یا وجود انسداد در مسیر مکش، بلافاصله افت فشار و نبود جریان را شناسایی کرده و پمپ را خاموش میکند. این عملکرد، از افزایش دمای بدنه پمپ و بروز آسیب‌های جدی به الکتروموتور جلوگیری می‌نماید. در مدل‌های پیشرفته‌تر، امکان راه‌اندازی مجدد خودکار پس از بازگشت آب، نمایشگر دیجیتال، و حفاظت در برابر نوسانات برق نیز در نظر گرفته شده است.
برخلاف سیستم‌های فشارمحور سنتی که در مواجهه با نشتی‌های جزئی یا ورود هوا، به‌طور مکرر پمپ را فعال می‌کنند، ست کنترل با تشخیص دقیق جریان، تنها در صورت نیاز پمپ را راه‌اندازی کرده و از نوسانات فشار و روشن و خاموش شدن‌های غیرضروری جلوگیری میکند. این امر علاوه بر افزایش عمر مفید دستگاه، از ایجاد اختلالاتی مانند ورود هوا به محفظه پمپ نیز پیشگیری میکند. برای انتخاب مناسب‌ترین ست کنترل پمپ آب، لازم است عواملی مانند محدوده فشار کاری، توان الکتریکی قابل‌تحمل، نوع پمپ (تک‌فاز یا سه‌فاز)، کیفیت برند و امکانات جانبی مورد توجه قرار گیرد. مشاوره با کارشناسان فنی اپراموتور در این زمینه، به انتخاب بهینه و متناسب با نیاز هر ساختمان کمک خواهد کرد و در جلوگیری از مشکلاتی مانند هوا گرفتن و کاهش راندمان سیستم، نقش مهمی ایفا می‌نماید.
پیشنهاد ویژه برای پمپ شما
اگر به‌دنبال راهی برای افزایش عمر پمپ و جلوگیری از آسیب‌های تکراری هستید، حتماً مقاله
بهترین ست کنترل پمپ آب را بخوانید. در این راهنما، مدل‌های برتر و توصیه‌های فنی کاربردی را خواهید یافت.
منبع:
grundfos
